Autor : Darko Hudelist l Jutarnji list
S novoizabranim (već treći put u zadnjih osam godina) članom Predsjedništva BiH Željkom Komšićem (54) razgovarao sam u kongresnoj dvorani hotela “Antunović”, na zapadnoj periferiji Zagreba, gdje inače odsjeda kada dođe u glavni grad Hrvatske. Iako smo vrlo povjerljivo dogovorili taj sastanak, brzo se pročulo da je Željko Komšić u Zagrebu, pa je u hotel “Antunović”, tijekom našeg razgovora, dojurila i ekipa TV Nove, želeći s s njime obaviti kraći razgovor. Komšić je, međutim, odbio dati bilo kakvu izjavu za televiziju.
U okvirima bosanskohercegovačke političke scene, Željko Komšić predsjednik je političke stranke Demokratska fronta, koja ima tri zastupnika u državnom parlamentu. Jedan je od te trojice Hrvat (Vlatko Glavaš), a druga dvojica Bošnjaci. Komšić mi je rekao da je samo malo nedostajalo da Demokratska fronta ima i četvrtog zastupnika u parlamentu, a taj je trebao biti Srbin (Milan Dunović, inače potpredsjednik Federacije BiH).
Ranije, prije razlaza sa Zlatkom Lagumdžijom, Komšić je bio istaknuti član bosanskohercegovačkoga SDP-a.
U svojoj dosadašnjoj političkoj karijeri Komšić je bio i načelnik općine Novo Sarajevo (u dva mandata) te prvi veleposlanik BiH u Srbiji i Crnoj Gori.
Nakon razgovora sa mnom, u hotelu “Antunović”, Komšić je ručao s bivšim hrvatskim predsjednikom Stipom Mesićem.
Je li ovo vaš prvi boravak u Hrvatskoj, otkako ste i treći put izabrani u Predsjedništvo BiH?
– Son geçidi Hırvatistan üzerinden ve Slovenya’ya giden yolu saymazsam – öyle.
Kako se osjećate u Hrvatskoj nakon što ste u mnogim mjestima i općinama u BiH s većinskim hrvatskim stanovništvom proglašeni, neslužbeno, persona non grata? Imate li kakvu nelagodu ili strah? Bojite li se da biste mogli doživjeti kakvu neugodnu situaciju ili incident?
– Hayır, o hisim yok. Birincisi, bu saçma: ülkesinde kişisel olmayan kişi. Ve komik.Bunun ne anlama geldiğini bilmiyorum. Ayrıca, her hafta sonu böyle merkezi bir yerde kalıyorum: Travnik, Vitez, Novi Biloj’da … Ve hiç kötü bir şeyim olmadı.
Vjerujete li da imate simpatizere među građanima ovdje u Hrvatskoj?
– Sosyal ağlar hakkındaki yorumlara göre karar verdiğime inanıyorum. Hatta antipatiden daha fazla sempati duyuyorum. Ama herkes seni özellikle siyasetle uğraşırken sevemez.
Ima li na hrvatskoj političkoj sceni nekih političara i političkih stranaka koji vas podupiru?
– Eski Hırvatistan Cumhurbaşkanı Stipe Mesić ile görüştüm. Eski Dışişleri Bakanı Vesna Pusiç ve kardeşi Zoran Pusiç ile temasta bulunmadım, fakat bir tür destek olarak benim tanıklığım var … Ama HV ve HVO’nun bazı generalleri, ama onların isimlerini hiçbir sorun çıkarmadan bahsetmiyorum.
Na početku razgovora da provjerimo neke ključne brojke. Na ovim nedavno održanim izborima u Bosni i Hercegovini vi ste od 220 tisuća dobivenih glasova 98 posto dobili od Bošnjaka…
– O hesabı nerede bulacağımı bilmiyorum. Bildiğim kadarıyla, BH’de hiç kimse böyle bir hesaplama yapmıyor. Korkarım ki bu senin için doğru değil.
Ispravite me.
– Size bu hesabı yönetmenin imkansız olduğunu söylüyorum çünkü insanlar, sandık başına gittiklerinde kendilerini etnik kimlikleriyle özdeşleştirmiyorlar. Bunu bilmek imkansız. Yani her şey varsayımsaldır.
A za Dragana Čovića je, kako on sam i HDZ BiH kažu, glasovalo oko 80 posto Hrvata…
– Bu da doğru değil. Ancak, Hırvatların sadece yüzde 40’ının seçimlere geldiğine güveniyorsanız, bunu söyleyebilirsiniz. Çünkü, Coviç için yüzde 80 oy kullandı, o zaman seçildi ve muhtemelen BH Cumhurbaşkanlığı’nın en cumhurbaşkanlığı üyesi olacaktı.
Tvrdi se da ste vi dobili glasove tek nešto više od 1 posto Hrvata koji su ispunili biračke listiće…
– Sana söylüyorum: Güvenle söyleyecek bir yöntem yok. Size yüzde 20 veya 30’luk bir oran koyduğumu söylemekle aynı şey.
Dobro, možemo li se složiti s time da su vas kao hrvatskog člana Predsjedništva BiH izabrali Bošnjaci?
– Anayasamıza göre, hiçbir Sırp, Hırvat ve Boşnak Cumhurbaşkanlığı üyesi bulunmamaktadır. Sırp halkının Cumhurbaşkanlığı üyesi, Sırp Cumhuriyeti topraklarından geliyor. Bosna-Hersek Federasyonu topraklarından gelen Cumhurbaşkanlığı’nın iki üyesi var – Hırvatların emirlerinden biri, diğeri ise Boşnak halkının emri. Boşnak halkının Cumhurbaşkanlığı üyeleri ve Hırvat Halkı Düzeni’nden Seçim Birimi, BH Federasyonu. Ve tüm vatandaşlar, etnik kökene bakılmaksızın Federasyonda yaşayanlar onlar için oy verebilir. Bu Anayasa ile böyledir. Bu nedenle, Başkanlık üyelerinin yasallığı ve meşruluğu halktan etnik gruplardan çıkarılmamakta, ancak Sırp Cumhuriyeti’nde ya da Federasyon’da yaşayan vatandaşlardan çıkarılmaktadır.
Koga vi, zapravo, predstavljate u Predsjedništvu BiH?
– BH vatandaşları. Çünkü bu, BH Anayasası uyarınca benim yükümlülüğüm. Seçim şekli birdir ve anayasal yükümlülüğüm BH’nin tamamını ve BH’deki bütün halkları ve vatandaşları temsil etmektir. BH Cumhurbaşkanlığı’nın üyeleri olarak yemin ettiğimizde, BH’deki toprak bütünlüğünü ve egemenliğini, Anayasa’yı ve BH’deki tüm halkları ve vatandaşları korumak için savunacağımızı taahhüt ediyoruz.Başkanlığa nasıl geldiğimize bakılmaksızın, sadece bizim için oy verenleri savunmak ve korumak zorunda değiliz, ama bizim için oy kullanmayanları savunma ve koruma yükümlülüğü, bizlerle aynı varlıkta yaşamamamız bile Bizi ya da bizden daha fazla gitmeyi sevmiyorlar – ve nefret ediyorlar.
Upravo sam vas to mislio pitati: u izbornu utrku ušli ste kao Hrvat, dakle s nacionalnim određenjem kao uvjetom kandidature, a sad kad ste izabrani u sam vrh državnih vlasti ponašate se kao “građanin”, koji nema nikakve obveze prema narodu koji nominalno predstavljate. Nije li to kontradikcija, a netko će možda reći i – politički inženjering?
– Bu bir çelişki değil. Konuştuğunuz cümle çelişkilidir. Bosna Hersek Cumhurbaşkanlığı’nın bir üyesi olarak tek bir kişiye karşı bir yükümlülüğüm olduğunu kim söyledi? Hırvatlar, Sırplar, Boşnaklar, Yahudiler ve Roma da dahil olmak üzere herkes için yükümlülüklerim var. Bizim için Bosna-Hersek’te ne yasallık ne de meşruiyet halktan değil, yurttaşlardan çıkarılıyor. Sadece Anayasamızı okumalı ve herkese açık olacaksın.
Kako se vi osobno nacionalno izjašnjavate – kad vas netko pita što ste vi, po nacionalnosti?
– Ben bir Hırvat’um, bu tartışmalı değil. Ben bir Hırvat’um, alışkanlığım gereği, büyüdüm. Ben böyle yaşadım, neden herkese meşru olması gerektiğini anlamıyorum. Bu neden önemli bir özelliktir? Ben daha iyi bir adam mıyım yoksa bunun için daha mı kötü?
U predizbornoj kampanji ste barem jednom rekli za sebe da ste Bosanac. Ili čak – “Bosanac nad Bosancima”… Uputili ste, dakle, poruku da niste samo Hrvat nego i još nešto?
– Bu benim kimliğim. Bana açıkla: Çarpışma bir Hırvat olmak, Sırp olmak, Boşnak mı yoksa Hersekli olmak mı? Ve neden çatışmada gerekli, neden bu ya da bu olmak zorundasın? Bunlar bizim kimliklerimiz. Neye önem verdiğimize bağlı olarak bizde daha fazla kimlik var. Ülkem bana kimliğimi versin, tıpkı benim etnik kökenim bana verdiği gibi. Benim dinim veya ateizmim olduğu gibi. Ve benim kimliğim bile koştuğum NK Željezničar tarafından veriliyor. Yani ben de bir Bosanac.Hercegoviç’in Boşnaklara müdahale etmek istememesine rağmen, özel olmak istediğine dair kendimi Bosna-Hersek olduğumu söylemeyi seviyorum. Birisinin yalnızca etnik olduğu zaman anlayabiliyorum ve anlayabiliyorum, ancak anladığımı ve anladığımı ve bu Bosnalı-Hersek hikayesinde eşit temsilci ve ortak olarak kabul ettiğim bu tür fikirler ve tutumları temsil ettiğimi anlayabiliyorum.
Što uopće znači taj pojam – “Bosanac”? Kad kažemo “Bošnjak”, znamo što je to, ali “Bosanac” – to malo lebdi u zraku. Što to jest?
“Doğaüstü ya da yeni bir ulus yaratma niyetim yok. Çünkü yapamaz. Bunlar, yönetsel olarak düzenleyebileceğiniz süreçler değildir. Bunu Anayasada bile yapamazsınız. Bosna-Hersek tarihimizde, Benjamin Callay’ın (1839-1903) sözde “Bosnalı millet. Ama başarısız oldu. Böyle bir sosyo-tarihsel deney, bazı idari normlar tarafından uygulanamaz. Ama bu bizim kimliğimiz. Bir Boşnak ya da Hersek olmak kesinlikle bizim kimliğimizin bir parçası.
Örneğin, herhangi bir şehre gittiğimizde, Sırbistan’da herkes, aksanımıza dayalı olarak, söylediğimiz gibi, derhal Boşnak olduğumuzu söyleyecektir. Hiç kimse bir Sırp değil, bir Hırvat ya da Bošnjak olduğunu söyleyemez – ama Bosanac diyor. Bu kimliğimizin parçası mı? Tabii ki. Fakat tekrar ediyorum, BH’de yeni, dördüncü bir ulus veya batıl inanç yaratma tutkum yok. Başka bir hırsım var: bu Anayasa’nın kalbinde, BH Anayasası’nda birey olmak. Adam.
Drugim riječima, vi ste za koncepciju građanske BiH?
– Doğru. Sistemin merkezinde bir birey. Kişi. Onun hakları ve saygınlığı. Ve topluma göre devlete karşı yükümlülükleri.
Je li to ono što se političkim rječnikom kaže “jedan građanin – jedan glas”?
– Bu demek oluyor.
Ali tu imamo jednu zamku. O tome mi je puno govorio srpski intelektualac i akademik SANU Mihailo Marković, inače autor programa Miloševićeve Socijalističke partije Srbije (iz 1990.). Otvoreno mi je rekao da je načelo “jedan građanin – jedan glas” bilo u funkciji uspostavljanja nove hegemonije srpskoga naroda u Titovoj SFR Jugoslaviji.
– Görüyorsunuz, tam da bu tür bir kavram yüzünden Sırp siyaseti ve Sırp istihbaratı Yugoslavya için savaşıyor ve başarısız oldu. Ben derinden ikna oldum. Ama lütfen benzeşime bakın. BH Yugoslavya’yı sever mi?
Po tome što su Bošnjaci također najbrojniji narod u BiH, slično kao što su to bili i Srbi u Jugoslaviji.
– Harika. Ve ne olduğunu hayal et. Bunu kendin söyledin – konuşmanın başında bana okuduğun rakamlarda. Bu Boşnaklar Bošnjak olmayan birini seçti.
Točno. Bošnjaci su, na ovim zadnjim izborima u BiH, izabrali vas.
– Evet, Bošnjak olmayan biri.
Ali nisu vas izabrali Hrvati nego Bošnjaci.
– Bak, sadece sözlerine dönüyorum.
A ja se vraćam na vaše.
– Tamam, özgürce geri dön. Ama bu tezin saçmalığı bu. Bu bir. Ve ikincisi, hangi argümanlara dayanarak, sosyolojik, tarihsel, felsefi, her neyse, Yugoslavya ile Bosna-Hersek arasında bir benzetme yapmak için nasıl yapabilirsiniz? Yugoslavya, yine de Birinci Dünya Savaşı’nda bir tür kazanan bir Versailles yaratıcısıydı. Onların istekleri olmadan Yugoslavya olmazdı. Ve BH Yugoslavya’dan daha yaşlı. Yazılı çizgilerle, Kulina Ban’ın (1189’dan itibaren), vb. Şartıyla, BH neredeyse bin yıllık bir krallıktır. O yaşta bazı insanlar vardı, nüfus vardı. Yugoslavya ve BH’deki durum arasında bir paralel olamayacaksınız. Ulusal canlanma için – onu arayabilir ve paylaşırız – bu kelimenin tam anlamıyla BH’ye gelir, ancak Sırbistan ve Hırvatistan’da ulusal hareketler ortaya çıktığında. Ancak, baskın olarak, dinin etkisi altında: İslam, o zamanki BH, Ortodoksluk ve Katoliklerde baskın dinler olarak. Yani BH ile Yugoslavya arasında paralellik yok.
Mogao bih onda to i ovako reći, u najopćenitijem smislu: načelo “jedan građanin – jedan glas” u pravilu više odgovara onome narodu koji je u državi ili zajednici o kojoj je riječ najveći i najbrojniji, dok najmanje odgovara onome narodu koji je u toj istoj državi najmanji i najmalobrojniji. Slažemo li se oko toga?
– İlke. Ama ben, ne kadar saçma olduğunu kanıtlamak için – sadece bana karşı “suçlama” örneğinde deneyeceğim. Bosna-Hersek’e gelirseniz, Vareš’e gitmenizi tavsiye ederim. Şimdi git buradan. Vareš’te bugün Boşnaklar ağırlıklı olarak yaşıyor.Belediye başkanının kim olduğunu biliyor musun? Hırvat. HDZ’den. Eğer sizi sonuna kadar zorlayacak ve bu metodolojiyi ve ısrar ettiğiniz mantığı kullanacaksak, Boşnaklar onun tarafından seçildi. Bu insanlara, parti üyelerim Demokrat cepheye, belediye başkanının iyi bir adam olup olmadığını sordum. Dediler ki: Bu harika, hepimiz için çalışıyor. Diyorum ki: Lütfen, onun için tekrar oy verin! Sence bu iyi mi yoksa kötü mü? Bir şey bana çok iyi geliyor.
To je u redu, htio sam samo reći da pravilo “jedan građanin – jedan glas” u ovoj sadašnjoj situaciji, odgovara najbrojnijem narodu, dakle Bošnjacima, a ne odgovara najmanjem, tj. Hrvatima.
– Ama hangi seviyede organizasyon yapıyor? Tamam, burada sana katılıyorum.Konuştuğum her şeyi unut. Varsayımsal olarak unutmayalım. O zaman, BH topraklarının her bölgesinde her adımda olabilir miyiz? Ve yerel toplumda, hem varlıkta hem de devlette? İşte, hepsi üçte bir olsun. Varsayımsal. Bugün bu hikayede en gürültülü olanların, Bosna-Hersek’te büyük bir çoğunluğa sahip oldukları için, bu prensibin, örneğin, üçte biri kadar, örneğin, Široki Brijeg’de verildiğini kabul ettiniz mi? Başka hiçbir halkın üyesi olmamasına rağmen; Belki bir Sırp ya da iki Boşnak var … bunu kabul edeceğinizi düşünüyor musunuz? Yoksa buradaki çifte standart mı? Yani, bir ilke için bir seviyede ve başka bir düzeyde başka bir düzeyde duramazsınız.
Nije li poučno vidjeti kako je Josip Broz Tito, svojedobno, uredio odnose u višenacionalnoj Jugoslaviji, i koliku je važnost davao naciji?
– Tito’yu bırak, Tito uzun zaman önce öldü. Parti ortadan kayboldu, tamamen toplumsal şartlar değişti … Ama ben Tito ile başka bir şeyim var. Seçim yapma ilkesini kesinlikle olumsuz bir ilke olarak görmüyorum. Aksine. Bu ilke aslında Yugoslav komünistlerinin yeniliği değil, yenilikçilik – Sovyet komünistleri. Sovyet Komünistlerinin bu büyük ülkeyi, Sovyetler Birliği’ni korumak ve onun içindeki etnik ilişkileri çözmek istedikleri yol buydu. Ve üzgünüm, böyle büyük bir devlet, doğal olarak ve demokratik şartlar karşısında değil, en başta askeri fetih doğdu. Sonra Yugoslav komünistleri ve ideolojik olarak aynı düzenleme kavramını kabul ettiler – ama Yugoslavya’da – Sovyet yoldaşlarından. Bu tarihi dönemde BH’nin “ne Sırp ne de Hırvat ne Müslüman ne de müslüman olduğu, hem Sırp hem de Hırvat ve Müslüman” olmadığına dair anayasa bildirisi ile SR B & H’de meşhur üç “iplikler” aracılığıyla başlatılan anayasa kavramı Sadece bir parti olduğunda, KPJ, daha sonra SKJ, olumluydu. Neden? Çünkü bu kavram ve politika BH tarafından korundu.Seçim, BH ‘nin Zagreb ve Belgrad’ ı reddeden BH tarafından korundu. Ancak, sosyal koşullar değiştiğinde ve Sovyetler Birliği veya SSCB’nin CC’si artık olmadığı zaman, o, doğduğu yerdeki o seçim bölgesi ilkesinden düşmüştür. Yugoslavya bizimle ayrıldı. Daha fazla SKJ yok. Ve bize neler oluyor? Anayasallık ilkesi, ülkenin dağılmasının, yani Bosna-Hersek’in bu durumda, sosyolojik bir temel olarak kullanılmasıdır. Tamamen tarihi ve sosyolojik olarak doğru olduğunu kabul edemem.Eh, bana göre, yeni bir yol arayın. Ve burada seninle, Hırvatistan’da yeni bir yol var.Orada Slovenya’da, orada, Almanya’da, orada, İngiltere’de, orada, Avusturya’ya biraz daha vardı … Orada İspanya’ya gitti. Ben de bundan bahsediyorum.
Kako bi to trebala izgledati “čista” građanska država BiH, u kojoj nacionalnost – možda grubo rečeno – ne znači ništa, ili znači malo? Što bi u takvoj državi značila određenja Hrvat, Srbin, Bošnjak?
– Bugün ne demek istiyorlar.
Što?
– Aynısı. Sen bir Hırvatsun, o bir Sırp, bir Bošnjak, o bir Roman, o bir Yahudi, o bir Ukraynalı, öyle bir …
Ali to mi se nekako više čini kao puka etnička određenja, a ne i konstitutivni, državotvorni narodi…
– Biraz bekle, büyük bir problemle karşılaşıyoruz: neden Hırvatlar, Sırplar ve Boşnaklar devlete ait bir millet ve örneğin BH’de Yahudi değiller?
Zato što tako ne piše u Ustavu BiH.
– Tam olarak. Anayasada yazılı olan bu değil. Ve Anayasa’da yazıldığı sürece olacaktır. Bu yüzden bunu değiştirmeye çalışıyoruz.
Znači, treba mijenjati Ustav?
– Evet. Strazburg’daki Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin dört kararının uygulanabilmesi için uluslararası olarak bir yükümlülük de vardır. Söz konusu mahkeme, dört vakada, öncelikle bu etnik kökenin ayağa kalkmasından kaynaklanan BH Anayasası’nda oluşturduğumuz ayrımcı hükümleri tanıdı. Bir dava, kurucu halklardan birinin üyesi olmayan BH vatandaşlarına karşı ayrımcılıkla uğraşan “Sejdić – Finci”. Ve diğer üç dava – “Zornić”, “Pilav” ve “Šlaka” – etnik vatandaşların etnik kökenlerinden dolayı ayrımcılığa dair konuşuyorlar, fakat onlar kurucu halkların üyeleri oldukları için.
Koju bi to formulaciju trebalo promijeniti u Ustavu BiH? Odnosno, na što bi trebalo staviti naglasak?
– Her şeyden önce, BH, tüm vatandaşların olduğu ve olduğu bir devlet vatandaşıdır.Şu anda, bir yurttaş, bireyi, BH’nin anayasal düzeninin merkezine koyup tartıştığımız bu kavramdan kurtulmalıyız.
To onda znači micanje odrednice da su tri naroda – hrvatski, bošnjački i srpski – konstitutivni?
“Aynı başlangıcı getirmeyenlere de karşı yükümlülük duyuyoruz. Aynı zamanda Sırplar, Hırvatlar ve Boşnaklar olmayanlar ve aynı fırsatlara sahip olanlar da olmalıdır.İki farklı kurucu halkın üyeleriyle evli olan evli, karışık evli Yahudiler, mevcut Anayasa altında, şu an bulunduğum yer olan BH Cumhurbaşkanlığı’nda çalışamazlar. Neden sosyal olarak engellilere yapıyorlar ve BH’de mi doğuyorlar? Bu onların ülkesi, benimkinin yanı sıra Hırvatlar, Sırplar ve Boşnaklar. BH’deki Yahudilerden beri biliyor musunuz? Onların ülkeleri neden olmasın ki? Neden Romanların ülkesi olmasın?
A koliko ih ima?
– Bir tane almak istiyor. Evet bir tane – benim gibi aynı haklara sahip olmalı. En azından aynı başlangıç. Anayasa ile eşit olmalıdır. Yani onunla, diğeriyle.
Ali koja ih kategorija onda ujedinjuje?
– Vatandaşlar.
U Francuskoj ste Francuz, a što ste onda ovdje?
– Sen bir vatandaşsın.
Ali ne postoji zemlja u kojoj ćete u rubrici nacionalnost upisati da ste građanin. Morate nešto upisati.
– Ama kutuya yazmanın önemi nedir? Eto tipi: Hırvat, Bošnjak, Sırp, hala yapıyorum.
Što biste vi upisali?
– Ben yazarım: Hırvat. Bundan vazgeçmeyeceğim. Neden pes etmeliyim? Ama neden tercih edilmeli yoksa neden böyle bir şey için devre dışı bırakılmalıyım? Bu, Boşnak, Sırp ve Hırvat olmayan insanlara sahip olduğunuz ve kurucu olmayan “eksik” olanların olduğu bir ülkede bu tercihi yapan şey nedir? Kabul edemem tamam. Bu doğru değil. Bu bir ayrımcılık. Bu çirkin. Bu eşit değildir. Bu standartlar altında medeni bir ülke yaşamıyor. En azından eylemlerinde ve anayasasında herhangi bir yere yazılmadılar.
Kako može proći ta promjena Ustava BiH, o kojoj govorite?
– Sadece parlamentoya gidebilir. Bunu geçmek için tek yol bu. Gelecek. Bu gelmek zorunda.
Kada?
– Peki, Anayasa’daki değişikliklerin hikayesini açalım. Adil bir şekilde konuşursak.Burada, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin bu kararlarını masaya koyalım, çünkü bu Avrupalılar bunu yapmak için bize baskı yapıyorken uluslararası bir yükümlülük.Onları masaya koy. Bu kararların gerçekleşmesine giderseniz, şu andan bahsettiğimiz şeye geleceksiniz.
Bi li Hrvati, Srbi i Bošnjaci time što bi prije svega bili građani pomalo gubili svoje hrvatstvo, srpstvo, bošnjaštvo i s vremenom postali Bosanci odnosno Hercegovci?
– Bu soruyu nasıl cevaplayacağımı bilmiyorum ama başka bir sorum var. İnsanlardan veya ülkesinden uzaklaştıkça, bu alandan varsayımsal olarak hareket edelim.Amerika’ya, İsveç’e, Avustralya’ya, Yeni Zelanda’ya taşındık … Çocuklarımız daha yaşlı ya da daha genç. Ya da çocuklar burada doğarlar – Amerika Birleşik Devletleri, İsveç, Avustralya, Yeni Zelanda … Ve bizim çocuklar nedir? Tecrübem bana – en azından diasporada görebildiğim – nadiren, çok nadiren Sırplar, Hırvatlar ve Boşnaklar olduğunu söylüyor; çoğu İsveçliler, Amerikalılar, Avustralyalılar, Yeni Zelandalılar, Almanlar …
Şimdi, her ne olursa olsun – bu soru tarihe başvurmak için çok riskli. Hem geçmiş için hem de gelecek için.
No kako bi se stanovnici BiH u toj čistoj građanskoj koncepciji države trebali deklarirati, odnosno što bi trebali napisati u službenim dokumentima u rubrici “nacionalnost”?
– Ne istiyorsa onu. Ya da Sırplar ya da Hırvatlar ya da Boşnaklar – ya da Eskimolar;Bunu da bizim listelerimizde yapmıştık, insanlar Eskimolar olarak isyandan çıktılar.Onun istediğini yazmasına izin ver. Fakat etnik kararlılıkları nedeniyle tercih edilmemeli veya yaralanmamalıdırlar. Hikayenin özü budur.
Evo, razgovaramo o ustavnoj definiciji BiH i o vašem projektu promjene Ustava, ali činjenica je da ste vi gotovo u svim mjestima u kojima su Hrvati većina, u BiH, proglašeni persona non grata. Koji je onda smisao vašeg izbora i svih vaših nastojanja? Ako to predstavnici hrvatskog naroda ne prihvaćaju…
– Bunlar HDZ temsilcileri, biraz dur. Uzaklaştık. Yani, sizin için, HDZ eşit olarak bir Hırvat halkıdır. Sanırım bu biraz daha özgür. Eğer durum buysa, derim ki Dragan Čović rakipsiz olacaktı.
On je osvojio 80 posto…
– Oy kullanmada yüzde 40.
Ali nikad na izborima ne iziđu svi. Ni u jednoj državi.
– Benim sorunum değil. Bu onun problemi. Ben o alanda oynamıyorum. O alanda oynar, o alanda oynamak istemiyorum. Seninle oynadığım arazi hakkında konuşuyorum. Ve son olarak, bu ne anlama geliyor – persona non grata?
To znači da ste nepoželjni u tim sredinama. I da više tamo ne dolazite.
– Oh, beni rahatsız edecekler!
Namjeravate li poštovati taj zahtjev, da ste nepoželjni i da ne dolazite?
– Ben öyle düşünmüyorum. Onlardan alabildiğim tek şey onlara ne kadar aptalca olduklarını göstermektir. Bir – ben geleceğim. Ve diğeri, ihtiyaç duyduklarında onlara ulaşabiliyorum. Her ikisi de Siroki Brijeg’de, Ljubuski’de ve Posušje’de.
Ali oni vas neće.
– Ama onlara yardım edeceğim. Ve sen nasıl biliyorsun? Tamam, bazı belediye başkanı oraya gelmemi istemiyor. Ona bile gelmeyeceğim.
Nije u pitanju samo načelnik općine, tu je i…
– Kim? HDZ.
Dobro, taj HDZ ima jednu snagu, to je ipak najjača politička stranka Hrvata u BiH.
– Ve kaç oy alırsın? Hırvatların bir yarısı fırlayamaz. Eh, bu çok güçlü. Ama ben hikayeyi yasaklamaya çalışacağım. Yani, belediye veya HDZ yetkilisinin belediye başkanına ispatlamaya çalıştığımı sanmıyorum. Noktası. İkinci cümle: HDZ ve belediye başkanı da dahil olmak üzere bu belediye sakinlerinin ihtiyaç duydukları her şeye ihtiyaç duyacaklar ve onlara ihtiyaçları olacak, ben onların emrinde olacağım.Çünkü bu benim işim – BH Başkanlığında elimizden birçok şeyin geçtiğinin akılda tutulması gerekiyor. Böyle saçmalık yapmanın onlar için bu işi yapmam için bir engel olmayacağını bilmelerine izin verin. Yani bu belediyelerin hiçbiri – eğer şimdi tamamen banal olmak istiyorsan – hiçbir şey için, başkanlığı elimde kaldırmazsam hiçbir uluslararası kredi alamazsın.
To znači da, kao član Predsjedništva BiH, imate veliku moć.
– Evet, Hırvat Halk Partisi Başkanlığı üyesi olarak. Bu nedenle, Başkanlık üyelerinden birinin elini kaldırmaması ve “Ben” için bir şey ifade etmemesi durumunda bu kredi alınamaz. Çünkü bu kararlar oybirliği ile yapılır. Öyleyse, onlara derim ki: yanağınızda bana ne kadar kişisel olmayan bir şey olduğunu beyan ettiniz! Tamam, onlarla yaşayabilirim. Çünkü siyaset, bunu yapan HDZ, umurumda değil, yaşamak için de yaşamak zorunda değil. Ama farketmez, ve bunu yaptığınızda, bana güvenirim, sana yardım edeceğim ve daha iyi hissetmeni sağlamak için sizin ve yerel topluluğunuzun hepsini yapacağım. Ve şu anlama geliyor: Benim hakkımda ne düşünüyorsun, seni seviyorum! Çünkü sen benimsin. BH vatandaşları olarak.
Koliko ja poznajem HDZ BiH, oni nikada neće podržati vaš koncept promjene Ustava BiH gdje bi se brisala odredba o konstitutivnosti hrvatskoga i drugih dvaju naroda u BiH…
– BH’yi daha fazla bölme kavramını asla desteklemeyeceğim. Peki şimdi neredeyiz?
Zašto je ustavno načelo o konstitutivnosti naroda u BiH vama neprihvatljivo?
– Çünkü sorun. Çünkü bunu BH’nin dağılması için kullanıyorlar. Sürekli çatışmalar yaratır. Yeni bir model üzerinde çalışmak, yeni bir konsept olması gerekiyor. Bu ilke, dağılmanın, ayrılmanın, BH’nin parçalanmasının temeli haline gelir. Ve yerde, pratik olarak sürekli çatışma içinde. Etnik çizgiye hakim olan bazı tartışmalarda sürekli olarak varız. Bugün tüm bu büyük savaşçılar, halklarının hakları için – hepiniz komünist olmayan İzetbegoviç hariç – hepiniz eski komünistlerin – ve elbette politikacılar, insan yönetimi tekniklerini bilen teknoloji uzmanlarıdır. Sadece ne kadar zor olduklarına ve neleri aldıklarına bakın. Ve hiçbiri halkı için ya da bir tüfekle savaşmadı. Bütün bu liderlerin. Tüfeğiyle ve hatta bana karşı savaşan herkese minnettarım.
Kakav je vaš odnos s najmoćnijim i najutjecajnijim bošnjačkim političarom, Bakirom Izetbegovićem?
– Ben sadece BH’nin her ne pahasına olursa olsun hayatta kalması gerektiğini düşünüyorum. Bir devlet olarak. Ne oldukları sınırları içinde. Aynı şekilde, bunun gerçekten de Avrupa-Atlantik entegrasyonuyla ilgili olduğunu, yani BH’nin NATO ve AB üyesi olduğunu ve aynı zamanda hemfikir olduğumuzu söyleyebiliriz.
Kako na vašu političku filozofiju i praktičnu politiku gledaju Amerikanci, tj. veleposlanica SAD-a, kako predstavnici EU, a kako visoki predstavnik Inzko?
– Sanırım bahsettiğim şey bu. En azından, BH’nin sivil kavramına ilişkin seçim yasasını ve tutumlarını değiştirmekle ilgili yaptığımız görüşmelerle yargılandı. Onlar, verdiğim ile aynı değerleri paylaşıyorlar. Sonunda, devletleri de bu değer sistemi üzerinde düzenlenir.
Ni Vlada RH ni predsjednica RH ni Hrvatski sabor nisu vas, doduše, proglasili nepoželjnom osobom u Hrvatskoj, ali vam svim političkim neformalnim gestama poručuju da vas ne prihvaćaju…
– Seçimlerine saygı duymaktan başka ne kaldı? Ve ülkelerimiz arasında her türlü işbirliği için elimde.
Koji su vaši obiteljski korijeni? Otac, majka…
– Babam hala hayatta. Marko . Hırvat milliyetine göre. Emekli, Emeklilik Sigorta Enstitüsü’nün memurudur. Geç annem Danica , etnik bir Sırp olan kız Stanic, ilginç bir şekilde, İkinci Dünya Savaşı’nın başlangıcında, 10 Nisan 1941’de, ormanda olduğuna inanıp inanmadı. O, 1 Ağustos 1992’de, Bosna Hersek’teki savaşın başında Saraybosna’da öldü.
Čiji metak ju je pogodio?
– Bizi kimin öldürdüğünü biliyor. Sırp Cumhuriyeti Ordusu. Onu ölü buldum ve üzgünüm, bu şeyler hakkında konuşmak istemiyorum. Bir kız kardeşim var Zeljko.Benden daha genç yedi yaşında. O bir memur, o asla üniversiteden mezun değil.Savaş her şeyde kırdı. Elektrik Mühendisliği Fakültesinin iyi bir öğrencisiydi. 1964’te Saraybosna’da doğdum. Tüm hayatımı Saraybosna’da geçirdim. Saraybosna’da mezun oldum ve BH’deki savaştan önce bile Saraybosna’daki Hukuk Fakültesinden mezun oldum. Bunu özellikle vurgularım çünkü eğitimimle ve profesörlerimle gurur duyuyorum.
Kad ste se oženili?
– 1996’da savaş bittiğinde. Karım Sabina denir. Kızımız Lana var , şimdi 13 yaşında.Mülk hakkında özel bir şeyim yok.
Kako ste se politički formirali, jeste li ikad razvili nacionalnu svijest o sebi kao Hrvatu?
– Küçükken, Saraybosna’daki Üçüncü Lisenin üçüncü sınıfında SK’ye başvurdum.Bununla gurur duydum. Benim için büyük bir onurdu. Savaştan sonra, tabii ki SDP’de siyasal olarak aktif oldum. Çünkü bu fikir. SDP, Partinin ardılı olduğunu söyledi. SDP’den 2012 yılında ayrıldım. SDP’den ayrılmamın nedenlerinden biri, o zamanki başkan ve arkadaşım Zlatko Lagumdzija’nın Dragan Coviç ile bugün aradığı her şeyi veren bir anlaşma imzalamasıydı. Milliyet meselesi ile, ilk kez 1982’de JNA ile tanıştığımı söylemek dürüsttü. Kötü bir şekilde. Sadece o zamana kadar neler yaptığımı gördüm.
Što se dogodilo?
– Eh, bazı şovenist serseriler. JNA’da benimle birlikte olan insanlardan. 1982 idi. 1980’de Tito öldü ve 1981’de Kosova’daki gösteriler ortaya çıktı. Bütün bunlardan kurtulmuş bir ortamda yaşadım. Birinin kimliğini yaşadık, dini bayramları işaretleyerek öncelikle ve en önemlisi ifade ettik. Çocukken kiliseye gittim ve Allah’a dua ettim. Ve sonra – JNA’da, bana şok olan bir şeyle karşılaştım. Eğer bir asker, bir asker, bizden önce, kim olduğumuzu bilmeden, tüm Arnavutların öldürüldüğünü söylerse. O zaman ilk defa korkunç sözler duydum. Ya da duydum, “Bırak gitsin, o bir Müslüman.” Bu bana biraz hayal kırıklığı yaratıyordu. O zaman bazı şeylerin farkına vardım. Biraz, buna dikkat etmeye başladım. Daha sonra, bugün Hersa’lı olmayan bir arkadaşa gidiyorum, bu yüzden, bugün kız arkadaşımın ne olduğunu sorarlarsa, kız arkadaşımın ne olduğunu sorduğumda, “Temizle” derler. Ve derler ki, “Tamam, bizimki.” “Nasıl demek istiyorsun: bizimki nedir? Benimki, bu bizim değil. “Size, aramızda var olan bu milliyetçilik zehri hakkında söylüyorum. Ve bununla başa çıkma zamanı mı? Yoksa bu şekilde zehirlenmeye ve bu hikayeden dönmeye devam edeceğiz mi?
Kad smo kod vojske – zašto ste se 1992. priključili Armiji BiH, a ne HVO-u?
– BH Ordusu’na gittim çünkü çoğu arkadaşım vardı. Bu bir şey. Ve diğer şey: Çünkü Bosna-Hersek Ordusu’na giden insanlar gerçekten kavga etmek istedi. Ve eviniz ve ülkeniz için. Bu yüzden BH Ordusuna gittim.
Pa svi su se u ratu htjeli boriti…
– Yani demek istiyorsun? Eh, herkes değil. Bazıları savaşta iyi gitmek istedi, bazıları savaşmak, kaçakçılık yapmak ve savaşta büyük paralar kazanmak istedi … Ama yine de savaşmak isteyen insanlardı.
Čime ste zaslužili odličje “Zlatni ljiljan”? I što to u biti znači?
– Bu, BH ordusuna verilen en büyük savaş ödülü. İfade edilen kişisel cesaret için verilir. Benim durumumda, neredeyse öldüğüm yer olan – Saraybosna yakınlarındaki Nišić’in platosunda benim için oldukça zor bir durumdu.
To ste ratovali protiv Srba?
– Evet. Eğer Željko Komšić’in Hırvatça’da ne olduğunu soruyorsanız, cevabın Hırvat bir bilmecenin olmadığını düşünün. İstersen Kiklad martısı içimde. Düşünürsen, bende.
Imate 13-godišnju kćer. Kako će se ona, kao dijete iz mješovitog braka, izjašnjavati?
“Her neyse, her zaman benim çocuğum olacak. Her zaman, ne söyleyeceği önemli değil. Umrumda değil … Sivil BH – benim için yaşadığım fikir bu. Siyasi. Bütün insanlar aynı. Tabii ki, BH Anayasası’nın değiştirilmesi demokratik bir yoldan ancak farklı bir şekilde gelinceye kadar. Bunun zorla veya uluslararası müdahale ile yapıldığını hesaba katmaz. Çünkü ya kuvvet ya da uluslararası müdahale ile yapılan her şey sonuçta sağlıklı bir temeli yoktur ve çökebilir. Yani, sadece demokratik olarak, insanlar bunu istiyor ve buna inanıyorlarsa. Çok sayıda insan var.
wpDiscuz