Iako su bili poraženi u netom završenom ratu, dosta austrougarskih visokih oficira Srba, Hrvata i Slovenaca prihvatilo je pogodnosti koje im je ponudila vojska Kraljevine SHS, našli su se na pobjedničkoj strani, i to s višim činovima: komandant ratnog vazduhoplovstva Austrougarske general Milan Uzelac, Rudolf Majster, admirali Metod Koh, Dragutin Prica… Iz te su se grupe trinaestorica Srba stavila u službu Pavelićeve Nezavisne Države Hrvatske i u njoj imali generalske činove.
Srbin rođen u Mađarskoj Milan Uzelac (1867–1953), zahvaljujući isticanju u službi, u činu potpukovnika 1912. godine bio je postavljen za prvog komandanta austrougarskog ratnog vazduhoplovstva. Za vrijeme njegovog komandovanja, uoči i tokom Prvog svjetskog rata, austrougarsko vazduhoplovstvo naraslo je u ozbiljan i samostalan rod vojske. Njegove eskadrile ratovale su na istočnom (ruskom), italijanskom i balkanskom frontu. Poslije rata nastanio se u Petrinji, u Hrvatskoj, i tu sačekao da mu Ministarstvo vojske i mornarice Kraljevine SHS povjeri reorganizaciju vojnog vazduhoplovstva.
U penziju je otišao 1923. godine, ali je ostao u jugoslavenskoj avioindustriji kao akcionar i član upravnog odbora fabrike aviona “Ikarus”.
Milan Uzelac
Odmah po formiranju Nezavisne Države Hrvatske, u aprilu 1941. godine, prihvatio je ponudu ustaškog režima da u činu počasnog generala pomogne formiranju i organiziranju zrakoplovstva NDH. Ustašama je bilo potrebno da imaju jednog uglednog Srbina s tako visokim činom i to je korišteno u propagandne svrhe. Otišao je iz aktivne službe u novembru iste godine, ali je uz Pavelića ostao do kraja.
Partizani su ga uhapsili 1945, ali je u zatvoru proveo samo dvije godine. Nastavio je da prima penziju od novih vlasti u Petrinji do smrti.
Mihajlo Lukić (1866–1961), rođen u hrvatskoj Podravini, bio je sin profesora muzike. Završio je vojne škole u Austro-Ugarskoj i u njenoj vojsci učestvovao u Prvom svjetskom ratu, ali je njegova karijera meteorski uspon doživjela tek u vojsci Kraljevine Jugoslavije, u koju je ušao kao pukovnik. Tridesetih godina upućen je u Francusku na usavršavanje, a potom je držao katedru strategije na Vojnoj akademiji u Beogradu. Pred sam Drugi svjetski rat unaprijeđen je u generala i postavljen za komandanta jedinica koje su imale zadatak spriječiti upad njemačkih snaga preko Slovenije. Prije prve bitke predao im se, a u vojsku NDH stupio je već u aprilu 1941. godine. Hrvatske vojne enciklopedije bilježe da je “velikim ratnim operacijama zapovijedao od kraja 1941. do travnja 1943. kao zapovjednik 3. domobranskog zbora u Sarajevu. U tom je razdoblju bio u središtu najtežih bitaka u Bosni i Hercegovini te je vrlo često surađivao s Crnom legijom Jure Francetića”. U prijevodu: komandovao je domobranima u bitkama na Neretvi i Sutjesci u saradnji s ustašama.
Mihajlo Lukić
“Zbog velikih zasluga za izgradnju oružanih snaga NDH” dobio je titulu viteza i, između ostalog, odlikovan je “Hrvatskim trolistom 1. stupnja s hrastovim grančicama”. To su odlikovanje dobili samo Slavko Kvaternik, Jure Francetić, Rafael Boban i on. Lijepo društvo: Kvaternik je bio ađutant Svetozara Borojevića, a potom najbliži Pavelićev saradnik, maršal NDH i vojni ministar; druga dvojica, glasovite ustaše, opjevani u stihovima: “Evo zore, evo dana, evo Jure i Bobana / Evo zore, evo tića, evo Jure Francetića / Na vrh gore Romanije, ustaški se barjak vije (…) / Evo zore, evo dana, nema više partizana”.
Mihajlo Lukić izjašnjavao se kao Hrvat pravoslavac i bio jedan od osnivača marionetske Hrvatske pravoslavne crkve. Poslije rata osuđen je na deset godina zatvora. Odležao je pet, a onda je pomilovan. Umro je u Zagrebu, kao penzioner.
Vitez je bio i general NDH Đuro Gruić (1887–1945), Srbin rođen u Sremskoj Mitrovici. Drugi svjetski rat zatekao ga je na mjestu komandanta pozadine u Generalštabu vojske Kraljevine Jugoslavije. U NDH je bio na dužnosti načelnika Generalštaba Hrvatskih oružanih snaga i osoba od najvećeg Pavelićevog povjerenja, pa ga je čak pratio u posjetu Hitleru u septembru 1944. godine. Iako je u proljeće 1945. godine ishod rata bio poznat, Grujić je zagovarao nastavak borbi. Pred partizanima je pobjegao u Austriju, ali su ga Britanci izručili jugoslavenskim vlastima. Vojni sud u Beogradu osudio ga je na smrt. Na suđenju je izjavio: “Veliki broj Srba pravoslavaca bio je visoko pozicioniran u Hrvatskoj vojsci, a veliki broj civila, pravoslavaca i Srba svoju su obavezu prema državi odrađivali na druge načine.” Strijeljan je u jesen 1945. godine, jedini od svih Srba Pavelićevih generala.
Đuro Dragičević (1890–1980), rodom iz Kalesije, u austrougarskoj vojsci stigao je, iako mlad, do čina kapetana. Za pokazanu hrabrost u Prvom svjetskom ratu odlikovan je Krstom viteškog reda Marije Terezije, ordenom koji je ukupno dobilo samo 115 oficira. Vojnu službu nastavio je u Kraljevini SHS, a 6. aprila 1941. godine bio je pukovnik, pomoćnik zapovjednika protivvazdušne odbrane jugoslavenske vojske. Odmah je prihvatio Pavelićev poziv i u NDH od 1941. godine bio je komandant artiljerije, a pred kraj rata prešao je u Berlin, da bude veza s njemačkom vojskom. Rusi su ga zarobili, pa je dvije godine proveo u logorima u Njemačkoj i još sedam u SSSR-u. Od 1954. godine živio je u Austriji, gdje je i umro.
Đuro Dragičević
Zbog velikih zasluga za izgradnju oružanih snaga NDH, titulu viteza dobio je i pravoslavni Srbin Fedor Dragojlov (1881–1961). Njegov ratni put razlikovao se od drugih oficira spomenutih u ovom tekstu utoliko što poslije Prvog svjetskog rata, u kojem je imao čin generalštabnog potpukovnika, nije prešao u jugoslavensku vojsku. Vratio se u rodno Pančevo i do 1941. godine bio direktor pivare, a onda se preselio u Zagreb, tada glavni grad NDH, i postao načelnik jednog odsjeka u Generalštabu. Sljedeće godine postao je general, a 1943. već je bio načelnik Generalštaba vojske NDH. Rukovodio je pojedinim operacijama u Bosni u kojima su počinjeni zločini nad Srbima. Po završetku rata Britanci su ga 1945. godine odbili izručiti Jugoslaviji iako je imao status ratnog zločinca, pa se preko Italije odselio u Argentinu. Sve do smrti vodio je ustašku propagandu protiv socijalističke Jugoslavije.
Fedor Dragojlov
Ovi oficiri bili su na službi u domobranima, redovnoj vojsci NDH koja je stvarana i popunjavana mobilizacijom i regrutiranjem Hrvata i Bošnjaka. Ali u Pavelićevoj državi postojala je i ustaška vojnica, partijska vojska ustaškog pokreta, slično kao što je to Vafen-SS (esesovci) bio za Nacističku partiju. Ustaše su bile dobrovoljci i isticale su se u zvjerstvima. Najviši čin u njihovim jedinicama bio je krilnik, imali su ga tek istaknuti pojedinci: spomenuti Slavko Kvaternik, pa ministar odbrane Ante Vokić, a tek posmrtno njime je odlikovan Jure Francetić, komandant Crne legije. A čin krilnika za života zaslužio je Dušan Palčić (1881–1963), pravoslavni Srbin rođen u Zagrebu! Ovaj austrougarski pa jugoslavenski oficir u NDH je bio načelnik Državne radne službe, ustrojene po uzoru na nacističku. Jednogodišnje učešće u njoj bila je obaveza propisana za sve građane oba pola spola između 19 i 25 godina života, a njen komandant Dušan Palčić imao je zvanje državni vođa rada. Umro je kao penzioner u Zagrebu, a sahranjen u porodičnoj grobnici na Mirogoju.
Dušan Palčić
Domobranski general Milan Desović (1895–1960) rodio se u Pljevljima. Bio je oficir u Vojsci Kraljevine Jugoslavije, a u NDH je od jeseni 1941. do ljeta 1942. godine zapovijedao dijelom hrvatske divizije koja se borila na Istočnom frontu, za šta je dobio njemački orden Gvozdeni krst. Poslije toga bio je zapovjednik u Petrinji, a potom vojni izaslanik NDH u Berlinu i Bratislavi. Na kraju rata zarobili su ga Amerikanci i 1946. godine predali jugoslavenskim vlastima. U Jugoslaviji je naredne godine bio osuđen na petnaestogodišnju robiju, ali je 1958. pušten na slobodu. Emigrirao je u Njemačku i umro u Münchenu 1968. godine.
Jovan Iskrić (1884–1963), rodom iz Banatskog Karlovca, učestvovao je u Prvom svjetskom ratu kao austrougarski oficir u bitkama u Srbiji. Ranjen je borbama sa srpskom vojskom, ali se po oporavku vratio u jedinicu. I on pripada ekskluzivnoj grupi od 115 oficira odlikovanih Krstom viteškog reda Marije Terezije. Poslije rata bio je oficir u Kraljevini Jugoslaviji, a od 1941. godine u NDH. Čin generala dobio je 1944, a umro je u Zagrebu 1961. godine, kao penzioner.
Jovan Iskrić
Zanimljivo je da su poslije rata Srbi generali u NDH prošli bolje od ostalih hrvatskih visokih funkcionera i oficira. Jedini koji je, uz strijeljanog Đuru Gruića, iskusio kaznu do kraja bio je Zvonimir Stimaković (1891–1974), Srbin rođen u Zagrebu. Oficir od karijere, u NDH je zapovijedao jedinicama koje su se borile protiv partizana i, između ostalog, bio zapovjednik cjelokupne konjice. Poslije rata odrobijao je svih dvadeset godina kazne u Staroj Gradiški uporno odbijajući da se pokaje. Umro je u Zagrebu u 83. godini.
Zvonimir Stimaković
Lavoslav Milić (1890–1964) iz Karlovca čin generala imao je već u jugoslavenskoj vojsci. Bio je u intendantskoj službi jer zbog posljedica ranjavanja u Prvom svjetskom ratu nije bio za front. U NDH je odmah postao član Glavnog štaba domobrana zadužen za logistiku. Englezi su ga zarobili 1945. godine u Austriji i vratili partizanima. Osuđen je na dvadeset godina robije, ali je izdržao samo pet. Umro je u Zagrebu.
Miroslav Opačić (1881–?) iz seljačke porodice s Korduna, bio je austrougarski i jugoslavenski oficir. Drugi svjetski rat dočekao je kao general i odmah se stavio u službu NDH. Bio je nadzornik tehničkih trupa Kopnene vojske. O njegovoj poslijeratnoj sudbini ništa se ne zna, osim da je prešao u katoličanstvo.
Jovan Pribić (1885–?) imao je čin generala u jugoslavenskoj vojsci, a u službu u NDH stupio je 1941. godine. Uz njegovo ime u enciklopedijskoj odrednici “Spisak generala i admirala Vojske Kraljevine Jugoslavije” stoji: “Odveden u zarobljeništvo 1943. godine, poslije rata nije nastavio službu.” Ostali podaci nisu poznati.
Trinaesto ime na spisku Srba generala u NDH je Miloš Ožegović. Podaci o njemu još su oskudniji. Na spomenutom “Spisku generala…” stoji samo: “Miloš Ožegović (1886–1944), pješadijski brigadni general. Penzioniran 1942. godine.”
(Izvor: Stav.ba l Ekspres)